به گزارش کردپرس، ترکیه اعلام کرده است که فرآیند خلع‌سلاح حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) ممکن است طی روزهای آینده آغاز شود که تحولی تاریخی در مسیر حل‌وفصل یکی از طولانی‌ترین و خونبارترین منازعات منطقه خواهد بود.
این نزاع که بیش از ۴۰ سال از آغاز آن می‌گذرد، نه‌تنها سیاست داخلی ترکیه بلکه موقعیت منطقه‌ای آن را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است. اگر گفت‌وگوهای جاری به نتیجه برسد، این کشور می‌تواند الگویی برای حل منازعات هویتی مسلحانه در سطح جهانی ارائه دهد؛ الگویی مشابه تجربه موفق ایرلند، کلمبیا، اسپانیا یا حتی سریلانکا خواهد بود. هدف صرفاً پایان دادن به شورش نیست، بلکه تبدیل یک بحران ساختاری به فرصت آشتی و صلحی پایدار است.
ریشه‌های تاریخی منازعه
پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و معاهده سور در سال ۱۹۲۰، طرحی برای تأسیس کیانی مستقل برای کردها مطرح شد. اما پیروزی ملی‌گرایان ترک به رهبری مصطفی کمال آتاتورک و تثبیت حاکمیت جمهوری ترکیه با معاهده لوزان (۱۹۲۳) این امکان را از میان برد. در نتیجه، دولت جدید با تکیه بر ایدئولوژی کمالیسم، ساختار واحد، سکولار و مبتنی بر هویت ترکی را بنیان نهاد و جایی برای نمود علنی هویت‌های قومی چون کردها باقی نگذاشت.
در دهه ۱۹۸۰، با ظهور حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) به رهبری عبدالله اوجالان، نزاع وارد فاز مسلحانه شد. این حزب که در ابتدا خواستار تشکیل دولت مستقل برای کردهای این کشور بود، بعدها مطالبات خود را به خودگردانی و حقوق فرهنگی کاهش داد. پ.ک.ک در حال حاضر در ترکیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده در فهرست گروه‌های تروریستی قرار دارد. این نزاع تاکنون بیش از ۴۰ هزار قربانی بر جای گذاشته است.
چرخه خشونت و فرصت تازه
رویکرد دولت ترکیه طی چهار دهه گذشته میان سرکوب نظامی و گفت‌وگو در نوسان بوده است. دوره‌هایی چون اصلاحات تورگوت اوزال در دهه ۱۹۹۰ و گفت‌وگوهای آغازین حزب عدالت و توسعه در دهه اول ۲۰۰۰ امیدهایی را زنده کرد. اما پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ و تمرکز قدرت در دستان رجب طیب اردوغان، فضای امنیتی حاکم شد و مسیرهای سیاسی برای حل مسئله کردها تضعیف گشت.
اکنون نشانه‌هایی از تغییر در این وضعیت به چشم می‌خورد. حزب حاکم ترکیه از احتمال آغاز خلع سلاح پ.ک.ک در روزهای آینده سخن گفته و این روند را «فرصتی مهم برای ترکیه‌ای عاری از ترور» توصیف کرده است.
بر اساس گزارش منابع محلی، قرار است گروهی از نیروهای پ.ک.ک طی مراسمی در سلیمانیه و تحت نظارت دولت مرکزی عراق، سلاح‌های خود را تحویل دهند که اقدامی نمادین برای جلب اعتماد و تسهیل گام‌های بعدی در مسیر صلح خواهد بود.
در همین راستا، ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، به اربیل سفر کرده تا با رهبران کرد عراق درباره همکاری‌های امنیتی و ضدتروریستی رایزنی کند. موفقیت این روند می‌تواند نه‌تنها ثبات سیاسی و اقتصادی در ترکیه، بلکه در مناطق کردنشین عراق و سوریه را نیز تقویت کند.
پیامدهای صلح
داخلی
تداوم نزاع کردها با دولت ترکیه، یکی از عوامل تمرکزگرایی در ساختار سیاسی این کشور و تضعیف خودگردانی محلی بوده است. همچنین، بهانه‌ای برای محدودسازی آزادی بیان، مشارکت سیاسی و استفاده عمومی از زبان کردی فراهم کرده است. پایان این نزاع، می‌تواند روند دموکراتیزه شدن نظام سیاسی ترکیه را احیا کند و بستر بازتعریف شمول‌گرایانه‌تری از هویت ملی را فراهم سازد.
منطقه‌ای
مسئله کردها همواره بر روابط ترکیه با همسایگان خود—به‌ویژه عراق، سوریه و ایران—سایه افکنده است. نگرانی از تجزیه‌طلبی کردها، مانعی برای همکاری‌های منطقه‌ای بوده است. حل این منازعه می‌تواند افق‌های جدیدی از ائتلاف و تعامل میان آنکارا و نیروهای کردی در دو سوی مرزها را بگشاید. ایجاد تفاهمی راهبردی با کردهای سوریه، مشابه توافق ترکیه با حزب دموکرات کردستان عراق، محتمل‌تر خواهد شد.
بین‌المللی
مناقشه با پ.ک.ک یکی از عوامل اصلی تنش در روابط ترکیه با ایالات متحده ، به‌ویژه به‌دلیل حمایت واشنگتن از نیروهای ی.پ.گ در سوریه بوده است. این تنش ترکیه را به سوی ائتلافی ناپایدار با روسیه و ایران سوق داد. حل مسئله پ.ک.ک، نه‌تنها موجب بهبود روابط ترکیه با آمریکا و ناتو می‌شود، بلکه می‌تواند مسیر عضویت مجدد فعال ترکیه در پروژه‌های اروپایی را هموار کند.
با این حال، برای آنکه این تحول به تغییری بنیادین منجر شود، تنها برقراری آتش‌بس کافی نیست. لازم است اصلاحات بنیادین گسترده‌ای در زمینه به‌رسمیت شناختن تنوع هویتی، حفاظت از حقوق زبانی و فرهنگی، و تضمین مشارکت سیاسی کردها صورت گیرد.
چشم‌انداز
ترکیه در لحظه‌ای حساس و سرنوشت‌ساز قرار گرفته است. افکار عمومی و بخش‌هایی از نخبگان سیاسی از حرکت به‌سوی صلح حمایت می‌کنند. اگر این اجماع اجتماعی به اصلاحات ملموس و پایدار ترجمه شود، ترکیه نه‌تنها زخم کهنه‌ای را درمان خواهد کرد، بلکه جایگاه تازه‌ای در معادلات منطقه‌ای و جهانی به‌دست خواهد آورد.
نشریه آتالایار اسپانیا
نظر شما